Rok 2020 jest czasem próby dla całej ludzkości, gospodarek, a także dla procesów globalizacyjnych. Ale jest to również okres intensywnego wzrostu wykorzystania nowych technologii do walki z koronawirusem, a także do łagodzenia społecznych i ekonomicznych skutków kryzysu gospodarczego.
Dziś trudno jeszcze oszacować możliwy wpływ pandemii na gospodarkę światową, ale panuje zgodność, że mamy do czynienia z jednym z potencjalnie najgłębszych kryzysów w historii nowożytnej. Szansą w walce z COVID-19 i z wynikającymi z niego problemami społecznymi i gospodarczymi mogą być nowe technologie.
Wymuszone przyspieszenie
Od początku pandemii przyspieszyły w sposób niespotykany procesy cyfryzacji, bezprecedensowo wzrósł przesył danych w internecie, przede wszystkim dla celów komunikacyjnych, ale także kulturalno-rozrywkowych. Wielokrotnie zwiększyła się liczba osób sięgających po technologie cyfrowe. Przejście na pracę zdalną, a także zamknięcie szkół, spowodowało wykorzystanie komunikacji internetowej i w efekcie wzrost popytu na usługi spotkań online.
TEP
Iwona Karasek Wojciechowicz, Fot. Paweł UlatowskiZoom zaoferował możliwość bezpłatnego korzystania z rozszerzonej wersji aplikacji dla celów edukacyjnych. Co prawda jego ekspansja ujawniła niedostatki bezpieczeństwa systemu, a wiele instytucji amerykańskich i europejskich zaczęło ostrzegać użytkowników przed jego stosowaniem. To pozwoliło dostrzec, jak kluczowe jest cyberbezpieczeństwo w wykorzystaniu nowych technologii.
Jacek J. Wojciechowicz, fot. TEP
Rosło także, choć wolniej, wykorzystanie innych komunikatorów. Nastąpił znaczny wzrost użytkowników platform streamingowych dla celów biznesowych, jak i oferujących materiały wideo czy VOD.
Na froncie walki z koronawirusem szeroko wykorzystywana jest sztuczna inteligencja (AI) oraz technologie Big Data. Przede wszystkim, po odpowiednim treningu AI może być wykorzystywana w diagnostyce, odciążając lub zastępując brakujących specjalistów. Pozwala też ona na przewidywanie warunków i lokalizacji ognisk zakażeń.
Jednym z najbardziej znanych projektów związanych z identyfikacją patogenów był stworzony w 2009 roku przez Dennisa Carrolla Predict, wykorzystujący uczenie maszynowe dla przewidywania ognisk zakażenia wirusem Zika, Denga czy żółtej febry. Wskazuje się, że model identyfikacji źródeł zakażeń Ebolą, stworzony przez zespół prof. Kate Jones z UCL może być wykorzystany także do walki z koronawirusem.
Wczesne wykrywanie tworzących się ognisk wirusa jest kluczowe dla wczesnego reagowania, jeżeli mamy z nim dłużej współegzystować, a jednocześnie gospodarki mają pozostać otwarte. Oparte na AI systemy śledzenia komunikacji elektronicznej wychwyciły wymianę informacji dotyczących niezidentyfikowanych przypadków zapalenia płuc w Wuhan, co z kolei pozwoliło systemowi Datamine na ogłoszenie alertu epidemiologicznego już 30 grudnia 2019 r. Alerty te pojawiły się między innymi na Health Map, systemie wychwytującym potencjalne zagrożenia dla zdrowia.
Technologia Deep Learningu została wykorzystana do analizy genomu koronawirusa, sekwencjonowania, a także testowania diagnostycznego. Oparty na AI projekt Nextstrain pozwala na analizę wszystkich genomów wirusów na świecie, aby przewidzieć ich mutacje i w konsekwencji monitorować przebieg epidemii. Centra baz danych, takie jak Worldometer, zbierają aktualizowane dane na temat sytuacji epidemiologicznej na świecie, co pozwala na tworzenie modeli predykcyjnych.
AI jest także wykorzystywane do wykrywaniu objawów koronawirusa, np. dzięki kamerom termowizyjnym na lotniskach i dworcach w Chinach identyfikuje osoby z podwyższoną temperaturą.
Technologia gromadzenia i wykorzystywania baz danych jest kolejnym istotnym narzędziem stosowanym w walce z pandemią. Deutsche Zentrum fur Diabetesforschung korzysta z bazy danych Neo4j, aby przekazywać wyniki badań nad Covid-19 środowiskom naukowym. Verizon Media oferuje narzędzia dla zespołów i analityków baz danych, ułatwiające prowadzenie analiz związanych z koronawirusem. Istotne informacje dotyczące lokalizacji zakażeń, zgonów i ozdrowień są dostępne poprzez Yahoo Knowledge Covid-19 dataset.
Cisco stworzyło program pomocowy dla jednostek służby zdrowia, ułatwiający darmowe pozyskiwanie sprzętu elektronicznego i medycznego. Facebook i Carnegie Mellon University wraz z twórcami Instagrama stworzyły platformę pozwalającą na śledzenie drogi zakażeń w USA. Podobne platformy i programy stworzyły firmy Apple i Google, a MIT stworzył system PACT dla śledzenia zarażeń wykorzystujący Bluetooth i AI. Wieloraką pomoc dla osób w kwarantannie ułatwiają takie platformy, jak ta stworzona przez IOX Management and Why Hunger, czy choćby grupy organizujące się na tradycyjnych portalach społecznościowych.
Technologia druku 3D została wykorzystana do produkcji respiratorów, jak również przyłbic i masek w okresie ich największego deficytu rynkowego. Drukowanie drobnych komponentów pozwoliło na szybkie przystosowanie masek nurkowych do użytku epidemicznego.
Nastąpił widoczny przełom w obszarze telemedycyny. Sytuacja zmusiła rządzących do szybkiego wydawania przepisów łagodzących dotychczasowe surowe wymogi w tym zakresie, na przykład w wystawianiu e-recept i e-zwolnień bez osobistego kontaktu lekarza z pacjentem. Technologia dronów jest obecnie szeroko wykorzystywana zarówno do monitorowania przestrzegania zasad izolacji i higieny, jak i do celów transportowych.
Zwiększony popyt na usługi kurierskie powoduje szybki przyrost paczkomatów z bezdotykową obsługą, połączonych z użytkownikami za pomocą aplikacji i wpisującymi się w początek rozwoju technologii internetu rzeczy (IoT).
Od linii produkcyjnych po banki
Robotyka jest obecnie szeroko wykorzystywana dla celów medycznych i transportowych. Zwiększa możliwości zastąpienia ludzi na stanowiskach pracy, np. pracowników pracujących przy kasach, taśmach przemysłowych, co jest kluczowe dla zapewnienia ciągłości i efektywności pracy. W walce z pandemią wykorzystywane są też aplikacje mobilne.
Jeszcze niedawno nieakceptowalne dla wielu powierzenie robo-opiekunowi opieki nad bliskimi okazało się być najlepszym rozwiązaniem w sytuacji, gdy sami staliśmy się dla naszych bliskich (szczególnie tych starszych) potencjalnym źródłem zagrożenia epidemicznego, a domy opieki notowały najwyższe wskaźniki śmiertelności. Covid-19 może zmienić nasz stosunek do wykorzystania robo-opiekunów, którzy są w stanie stale monitorować funkcje życiowe podopiecznego, wykonywać podstawowe badania i przekazywać ich wyniki do analizy, pomagać podopiecznemu w podstawowych czynnościach i umożliwiać natychmiastowe nawiązanie kontaktu z dziećmi lub z pomocą medyczną. Mogą oni także wspierać lub uzupełniać personel pielęgniarski w szpitalach.
Wreszcie technologia Blockchain/DLT jest używana dla usprawniania łańcuchów dostaw i gwarantowania bezpieczeństwa danych i transakcji, pozbawiając je papierowego elementu. Jest także bardzo pożądana w medycynie, umożliwiając lekarzom natychmiastowy dostęp do elektronicznych zaufanych danych medycznych pacjenta. Pozwala ona na niepodważalny zapis wyników monitorowania procesów zdrowotnych człowieka, jak i śledzenia jego społecznych kontaktów (zachowania dystansu i kwarantanny).
Fake newsy stanowią zagrożenie także dla efektywnego zwalczania pandemii i jej skutków. Informacje przekazywane przez różnorodne kanały cyfrowe są jednym z kluczowych czynników wpływających na stosunek ludzi do zaleceń epidemicznych. Z jednej strony fake newsy są w stanie wywołać zachowania społecznie niebezpieczne, takie jak lekceważenie potrzeby zachowania społecznego dystansu, gdy jest on uzasadniony. Z drugiej strony, utrzymywanie ograniczeń epidemicznych przez władzę dłużej niż potrzeba (choćby w odniesieniu do śledzenia użytkowników telefonów), w oparciu o wywoływane fake newsami poczucie zagrożenia społeczeństwa, jest równie niepożądane. Wobec ogromu informacji w kanałach społecznościowych sztuczna inteligencja jest w stanie udzielić wsparcia w walce z fake newsami dotyczącymi pandemii. Blockchain byłby w stanie pomóc certyfikacji i szybkiej weryfikacji źródeł pochodzenia danej informacji.
W końcu groźba zakażenia koronawirusem spowodowała zwiększone wykorzystywanie płatności bezgotówkowych i zbliżeniowych, a także wpłynęła na dalszy intensywny rozwój bankowości elektronicznej.
Nowe technologie już dzisiaj pomagają w walce z pandemią i są w stanie złagodzić niektóre jej społeczne i ekonomiczne konsekwencje. Tworzą one nowe możliwości budowania relacji między ludźmi. Gdy już świat poradzi sobie z pandemią, część przedsiębiorców i ich klientów zapewne powróci do tradycyjnych narzędzi. Jednak wielu z nich będzie dalej korzystać z nowych, cyfrowych możliwości i nabytych umiejętności. Przyzwyczajenia, będące ważnym czynnikiem kierującym zachowaniem konsumentów, ulegną częściowo istotnej zmianie.
Jakkolwiek kryzys związany z pandemią to czas bardzo szybkiego wzrostu wykorzystania nowych technologii, koniecznie musi towarzyszyć temu refleksja nad mitygowaniem ryzyk związanych z tym procesem. A tych jest sporo, czy to w sferze cyberbezpieczeństwa, czy ochrony prywatności, ale to już temat na innych tekst.
Artykuł został przygotowany w ramach działalności TEP – Towarzystwa Ekonomistów Polskich
Dr hab. Iwona Karasek Wojciechowicz, radca prawny, jest członkiem TEP, pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim i w kancelarii Karasek & Wejman. Jacek J. Wojciechowicz jest członkiem rady TEP i koordynatorem projektu TEP blockchain i nowe technologie.
