Od dłuższego czasu trwa dyskusja o możliwych zastosowaniach sztucznej inteligencji (SI) w różnych sferach życia. W Europie powstają kolejne plany, tak na szczeblu krajowym, jak i unijnym, związane z rozwojem tej dziedziny technologii. Rozważania te nie pozostają obojętne dla zastosowania SI w sferze prawa. Do świata podatków sztuczna inteligencja już dawno wkroczyła i na dobre się zadomowiła.

Początki dyskusji sięgają lat siedemdziesiątych XX wieku. Wtedy właśnie w Stanach Zjednoczonych powstały pierwsze prace związane z wykorzystaniem SI w prawie podatkowym. Warto zwrócić uwagę, że to właśnie prawo podatkowe stanowiło najbardziej podatny grunt dla rozważań nad praktycznym wykorzystaniem SI. Wynika to ze specyfiki samego prawa podatkowego – jego stosunkowo technicznego charakteru względem innych gałęzi prawa. Ważną rolę odegrał również interes obu stron: organów państwowych chcących zabezpieczyć budżet państwa oraz podatników dążących do minimalizacji ryzyka podatkowego prowadzonej działalności.

SI w organach podatkowych

Sztuczna inteligencja jest szeroko wykorzystywana w sektorze publicznym przez administracje podatkowe. Wśród zalet tej technologii wymienia się możliwość analizowania kilku okresów podatkowych jednocześnie, co pomaga planować kontrole czy wychwytywać potencjalne oszustwa podatkowe. Doskonałym przykładem narzędzia opartego o działanie SI jest wykorzystywany od 2018 roku przez polskie organy podatkowe system STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej) – stworzony właśnie do walki z oszustwami podatkowymi. System ten w czasie rzeczywistym zbiera i analizuje dane dotyczące transakcji bankowych wykonywanych przez przedsiębiorców. Jeżeli algorytm SI wychwyci transakcję o podwyższonym ryzyku, to przekaże stosowną informację do organów podatkowych. Te zaś mogą m.in. podjąć decyzję o blokadzie rachunku bankowego na 72 h.

Dla wspólnego dobra

Z drugiej strony powstają narzędzia oparte na SI, które mogą pomóc zarówno podatnikom jak i organom podatkowym. W Hiszpanii stworzono wirtualnego asystenta dla podatku VAT, który udziela informacji związanych m.in. z fakturami, stawkami podatkowymi, czy obowiązkami wynikającymi z handlu zagranicznego. Do komunikacji służy chatbot, w którym zarówno podatnicy, jak i urzędnicy mogą zadawać pytania. W razie potrzeby, wirtualny asystent dopytuje o niezbędne informacje, aby udzielić poszukiwanej odpowiedzi. Narzędzie jest dostępne 24/7. W przypadku gdy, odpowiedź opracowana przez chatbota nie satysfakcjonuje podatnika, może on zgłosić się do przedstawiciela organów podatkowych, który udzieli stosowanej pomocy. Narzędzie to z jednej strony odciążyło organy podatkowe, a z drugiej pozwoliło podatnikom na uzyskanie natychmiastowej odpowiedzi w wielu sprawach.

SI pomocne dla podatników

Powstają również narzędzia oparta na SI, które w pierwszej kolejności mają pomóc podatnikom w przewidywaniu wyników stosowania prawa przez organy podatkowe i sądy. Przykładem tego jest narzędzie opracowane w USA przez Blue J Legal. Zasady jego działania są następujące: podatnik wypełnia krótki kwestionariusz zawierający fakty dotyczące swojej sytuacji podatkowej. Po uzupełnieniu formularza program dokonuje analizy porównawczej opisanego stanu faktycznego ze stanami faktycznymi z podobnych spraw podatkowych, w których zapadły wcześniej rozstrzygnięcia organów podatkowych lub sądów. Program wskazuje również potencjalne ryzyka związane z przedstawionym stanem faktycznym. Zgodnie z danymi prezentowanymi na stronie –  Blue J Tax może się pochwalić dokładnością swoich przewidywań na poziomie 90 %. Taka wiedza z pewnością pozwala oszacować ryzyko i właściwie zaplanować działania podatkowe.

Autorem tekstu jest apl. radc. Maciej Jakubowski z Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych sp.k. Kancelaria jest zrzeszona w sieci Kancelarie RP działającej pod patronatem dziennika „Rzeczpospolita”