Zgodnie z art. 2 pkt 8 Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z 14 lipca 1967 r. własność intelektualna to prawa odnoszące się do dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów oraz do wykonań artystów, do fonogramów i do programów radiowych i telewizyjnych, wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych. Własność intelektualna odnosi się również do nazw handlowych i oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją oraz obejmuje wszelkie inne prawa dotyczące działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej. Wskazać zatem należy, że własność intelektualna to wszystko to, co jest wytworem ludzkiego umysłu czy wyobraźni, który to wytwór jest chroniony prawem. Będzie to np. prawo autorskie do utworu muzycznego czy prawo do znaku towarowego jakim jest m.in. logo czy firma.

W czasach, w których dostęp do baz internetowych jest powszechny, a korzystanie z dostępnych tam źródeł nieograniczone, może dochodzić do naruszeń własności intelektualnej, zwłaszcza, że wielu przedsiębiorców przeniosło działalność gospodarczą do Internetu. Warto uświadomić sobie istotę praw twórcy utworów zamieszczonych w sieci oraz konsekwencji ich naruszenia. Należy podkreślić, że sam fakt bezpłatnego i nieograniczonego wręcz dostępu do materiałów w sieci nie jest jednoznaczny z możliwością ich dowolnego wykorzystywania.

Ustawodawca nie uregulował w sposób odrębny praw własności intelektualnej w sieci. Oznacza to, że do ochrony tych praw stosujemy przepisy tożsame dla dzieł wyrażonych w sposób analogowy, tj. m.in. ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych (dalej jako „u.p.a.p.p.”) czy ustawę z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej.

Prawa dozwolonego użytku i prawo cytatu

Zgodnie z art. 23 u.p.a.p.p. bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Dozwolony użytek nie obejmuje upoważnienia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba, że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Ograniczenie dozwolonego użytku zostało uregulowane w art. 35 u.p.a.p.p., zgodnie z którym dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

Przepisy przewidują również dozwolony użytek publiczny, polegający na korzystaniu z utworu nie w celach osobistych, ale w celu dalszego udostępniania. Dotyczy to w szczególności działalności o charakterze edukacyjnym, bibliotek, archiwów, szkół. 

Ponadto wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

W zakresie opisanym powyżej użytek utworu nie stanowi naruszenia praw do tego utworu.

Na czym może polegać naruszenie praw?

Poprzez dozwolony użytek ustawodawca zaoferował kompromis między prawami twórców a potrzebami ich odbiorców. Niezależnie od powyższego przepisy zapewniają daleko idącą ochronę własności intelektualnej, również w ramach Internetu.

O naruszeniu praw własności intelektualnej powiemy w każdym wypadku, w którym korzystanie z cudzego dzieła odbywa się bez zgody twórcy, bez pozyskania praw autorskich w oparciu o umowę ich przeniesienia czy też bez udzielonej licencji.

Najczęstszym naruszeniem, w szczególności w odniesieniu do utworów publikowanych w sieci, jest tzw. plagiat. Pojęcie to nie jest pojęciem prawnym, jednak przyjęło się powszechnie jako określenie działania polegającego na przypisaniu sobie lub wprowadzeniu w błąd co do autorstwa utworu. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 1989 r. (III CRN 139/89; LEX: 70836) wskazał, że przeniesienie do utworu treści lub wyjątków z cudzego dzieła bez wyraźnego podania źródeł zapożyczenia jest plagiatem i narusza autorskie dobra osobiste. Plagiatem jest również przypadek wykorzystania elementów cudzego utworu w takim stopniu, że brak jest twórczej działalności plagiatora, a to w konsekwencji prowadzi do braku cech oryginalności takiego dzieła. Plagiat może polegać na przyjęciu cudzego utworu jako swojego, na przerobieniu cudzego utworu i podaniu go jako swojego lub na wykorzystaniu tylko niektórych części cudzego utworu (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 grudnia 2020 r., V AGa 652/18; LEX: 3112822).

Przykładem naruszenia będzie również prowadzenie działalności pod firmą lub z oznaczeniem logo łudząco podobnym lub niemal identycznym to oznaczeń przedsiębiorcy konkurencyjnego.

Ponadto wskazać należy, że do naruszenia własności intelektualnej może dojść w razie przekroczenia prawa dozwolonego użytku lub prawa cytatu np. jeśli cytat zostanie wykorzystany w nieprawidłowy sposób, bez powołania autora albo w sposób prowadzący do zniekształcenia przewodniej myśli wyrażonej w cytowanym utworze.

Konsekwencje naruszenia

Naruszający prawa własności intelektualnej może ponieść zarówno odpowiedzialność karną, jak i cywilną. W zależności od charakteru popełnionego naruszenia, sprawcy może grozić kara grzywny, kara ograniczenia wolności, a nawet kara pozbawienia wolności do lat 3 (art. 115-119 u.p.a.p.p.). W zakresie odpowiedzialności cywilnej sprawca może zostać zobowiązany m.in. do usunięcia skutków naruszenia, złożenia publicznego oświadczenia o określonej formie i treści, a także do zapłaty zadośćuczynienia lub sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Autorem jest aplikant radcowski Aneta Frydrych – Lubasz i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych sp.k.