AI szybko rewolucjonizuje rynek edukacji, system nie nadąża

MATERIAŁ POWSTAŁ WE WSPÓŁPRACY Z FUNDACJĄ AICEE

Najnowszy raport Fundacji AICEE z jednej strony ujawnia rosnący entuzjazm młodego pokolenia wobec sztucznej inteligencji (ang. AI), gdyż aż 82 proc. studentów i absolwentów uczelni w Europie Środkowo-Wschodniej aktywnie korzysta z narzędzi sztucznej inteligencji. Jednocześnie, z drugiej strony, tylko 5 proc. uczelni oferuje dedykowane kursy AI. Tymczasem istnieje duże zapotrzebowanie na edukację w tym obszarze – 57 proc. studentów chciałoby uczęszczać na dodatkowe zajęcia z zakresu sztucznej inteligencji. AI staje się też kompetencją przyszłości – 39 proc. młodych kandydatów do pracy uważa, że znajomość sztucznej inteligencji to już wymóg zawodowy. Tak duża luka edukacyjna może wręcz zahamować konkurencyjność naszego regionu. Z drugiej strony ponad połowa badanych obawia się, że nadmierne korzystanie z AI obniży jakość edukacji i doprowadzi do bezradności życiowej.

Wyniki z sześciu krajów

Badanie przeprowadzono na próbie ponad 3000 studentów i absolwentów uczelni wyższych z regionu Europy Środkowo-Wschodniej, mianowicie: Polski, Litwy, Czech, Słowacji, Słowenii i Rumunii. Celem badania Fundacji AICEE było zrozumienie, jak młodzi ludzie radzą sobie w świecie edukacji i pracy, w którym sztuczna inteligencja zyskuje na znaczeniu. Raport pokazuje, jak AI wpływa na rozwój kompetencji, jakie bariery napotykają studenci i absolwenci w jej efektywnym wykorzystaniu oraz jak kształtuje początki ich kariery w Europie Środkowo-Wschodniej.

– Idea stworzenia raportu wzięła się z obserwacji wyraźnego paradoksu: młodzi masowo korzystają z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, ale uczą się o nich z niesprawdzonych źródeł i w sposób chaotyczny. Z naszego badania wynika, że tylko 5 proc. studentów ma zajęcia o AI na uczelni. Pozostali czerpią wiedzę o AI z internetu i od przyjaciół. Oczywiście w internecie można znaleźć ogrom jakościowej wiedzy, ale studenci nie zawsze są w stanie sami zweryfikować, czy źródło, z którego korzystają jest dobre. I tu właśnie jest szansa dla uczelni. Studenci są głodni wiedzy o AI, ale potrzebują wsparcia instytucjonalnego – mówi „Rzeczpospolitej” Iga Kołacz-Bieńkuńska, autorka raportu AI Ecosystem Analyst at AI CEE.

– Chodzi o to, aby dać im coś, czego nie da internet, czyli systematyczną wiedzę, kontekst etyczny, weryfikację informacji i krytyczne myślenie. Jest to wyzwanie, z którym musimy się zmierzyć. Pytanie tylko, czy uczelnie chcą być przewodnikiem w tym cyfrowym chaosie – dodaje Kołacz-Bieńkuńska.

Co ważne, wnioski z badania wpisują się w szerszy trend zarysowany w najnowszym raporcie Światowego Forum Ekonomicznego „Future of Jobs Report 2025”. Eksperci podkreślają w nim, że poszerzanie dostępu cyfrowego stanie się najbardziej transformacyjnym trendem – zarówno w rozwoju technologicznym, jak i w skali całego kraju – a 60 proc. pracodawców przewiduje, że do 2030 r. zmieni to ich działalność biznesową. Co więcej, 86 proc. firm oczekuje, że sztuczna inteligencja i technologie przetwarzania informacji zrewolucjonizują ich branże w tym samym czasie, redefiniując nie tylko procesy operacyjne, ale i same modele biznesowe.

Zadanie dla uczelni

Wyniki raportu zaprezentowano w Warszawie. Gościem specjalnym wydarzenia była Austėja Landsbergienė, doktor nauk społecznych, liderka ds. transformacyjnej edukacji kontekstualnej, autorka 7 książek, w 2016 r. wybrana Litwinką Roku za wstrząśnięcie tamtejszym rynkiem edukacyjnym. – Rewolucja AI przyspiesza, ale prawda jest taka, że nawet duże firmy nie rozumieją do końca potencjału sztucznej inteligencji i dla uniwersytetów też jest ona trudna do zrozumienia, ale trzeba nauczyć się jej używać prawidłowo, bo każda technologia to narzędzie, a tego można użyć w dobrym i złym celu – mówiła Landsbergienė w swym przemówieniu.

– Uważam, że uniwersytety to miejsca, które powinny nauczać odpowiedzialnego użycia AI, ponieważ te obawy są realne, jeśli tego narzędzia nie użyjemy właściwie. Algorytmy spłaszczają kulturę, świat, jego zrozumienie. AI może uczynić je jeszcze bardziej płaskimi, ale czy na to pozwolimy? To jest pytanie – dodała Landsbergienė.

Austėja Landsbergienė, podczas swego przemówienia na uroczystości prezentacji raportu Fundacji AICEE pt. „Postawa umysłów nowej generacji wobec AI w CEE”.

Foto: Joanna Godun

I raport Fundacji AICEE potwierdza, że rewolucja cyfrowa na uczelniach wyższych ma miejsce. AI staje się już codziennością akademicką – aż 78 proc. studentów wykorzystuje AI w nauce, głównie do wyszukiwania informacji, analizy danych i pisania prac. Największą aktywność wykazują młodsi studenci oraz osoby studiujące kierunki techniczne. Co więcej, umiejętność korzystania z AI uznawana jest za kompetencję przyszłości – 39 proc. młodych osób poszukujących pracy uważa, że umiejętności związane ze sztuczną inteligencją są już wymagane w ich przyszłej profesji. Takie przekonanie widać szczególnie mocno wśród absolwentów kierunków technicznych, którzy dostrzegają rosnącą rolę AI w rozwoju przemysłu. Zdolność do adaptacji i efektywnego wykorzystywania AI staje się więc czynnikiem decydującym o przyszłym sukcesie na rynku pracy.

Młode pokolenie chce więc korzystać z AI, ale jego wiedza o tym, jak skutecznie i odpowiedzialnie ją wykorzystywać, dopiero się rozwija. Kluczowymi barierami w korzystaniu z AI pozostają koszty (38 proc.) i kwestie prywatności (38 proc.). Jednocześnie aż 22 proc. osób, które w ogóle nie korzystają z AI, nie widzi takiej potrzeby, a 18 proc. woli pracować samodzielnie. Poza zastosowaniami akademickimi, postawy wobec AI są bardziej ostrożne – część młodych ludzi korzysta z rozwiązań AI w pracy lub życiu codziennym, ale wielu nadal traktuje je selektywnie i z dystansem. Połowa badanych wyraża też lęk przed utratą pracy na rzecz AI (61 proc.), a 54 proc. uważa, że nadmierne korzystanie z tej technologii może prowadzić do bezradności życiowej i obniżenia jakości kształcenia.

Głos ekspertów

Podczas prezentacji raportu odbyła się też debata ekspercka, w której udział wzięli: dr hab. Maria Ganzha z Zakładu Sztucznej Inteligencji i Metod Obliczeniowych na Politechnice Warszawskiej, Leon Ciechanowski, badacz AI i danych z Katedry Zarządzania w Społeczeństwie Sieciowym w Akademii Leona Koźmińskiego, Agnieszka Czmyr-Kaczanowska, prezeska i współzałożycielka Talenti – Women's Talent Bank oraz Adrian Florea, dyrektor Centrum Transferu Wiedzy HPI-ULBS na Uniwersytecie Luciana Blagi w Sibiu. Jak stwierdził ekspert z Rumunii, przewaga sztucznej inteligencji w niektórych obszarach jest zdecydowana i bezsprzeczna, ale jej użycie niesie też ze sobą kwestie etyczne, prawne, a także zużycie ogromnych ilości energii.

Podczas prezentacji raportu Fundacji AICEE pt. „Postawa umysłów nowej generacji wobec AI w CEE” odbyła się też debata ekspercka.

Foto: Joanna Godun

– Jako Polska nie wyróżniamy się szczególnie w zakresie AI, ani na plus, ani na minus. Natomiast obserwując postęp w zakresie AI, to tak naprawdę nie mamy wyjścia. Czy studenci, którzy korzystają ze sztucznej inteligencji, czy firmy, które wdrażają narzędzia, wiedzą, że odwrotu od niej nie ma. To, co możemy zrobić teraz to przygotować nie tylko młodych ludzi, ale też osoby, które wchodzą na rynek pracy, które już pracują do tego, żeby jak najlepiej z tych narzędzi korzystać i rzeczywiście zabezpieczyć się i przygotować na moment, w którym na rynku pracy pojawią się zupełnie nowe role – wskazała Agnieszka Czmyr-Kaczanowska.

Uczelnie w tyle

Mimo że młodzi ludzie coraz chętniej sięgają po sztuczną inteligencję, uniwersytety wciąż zdają się nie nadążać za cyfrową rewolucją. Według studentów, uniwersytety w Rumunii (43 proc.) i Polsce (42 proc.) są najbardziej otwarte na sztuczną inteligencję, natomiast najmniej otwarte okazują się uniwersytety w Czechach (22 proc.) i na Słowacji (24 proc.). Zaledwie ⅓ studentów uważa, że ich uczelnia wspiera korzystanie z AI, a dedykowane kursy w tym zakresie oferuje jedynie 5 proc. uczelni. Tam, gdzie są organizowane, najczęściej prowadzą je eksperci z branży lub kadra akademicka. Tymczasem ponad połowa badanych (57 proc.) deklaruje, że chętnie wzięłaby udział w dodatkowych zajęciach, które pozwoliłyby im zdobyć praktyczne kompetencje w pracy z nowoczesnymi narzędziami AI. Tymczasem stosunek wykładowców do AI pozostaje ostrożny – jedynie 30 proc. studentów uważa, że ich profesorowie zachęcają do korzystania z narzędzi AI, podczas gdy 28 proc. dostrzega wręcz aktywne zniechęcanie. Młodsza kadra jest bardziej skłonna do wykorzystywania AI niż starsza.

Problem nie ogranicza się jednak wyłącznie do braków w ofercie edukacyjnej. Ponad połowa studentów twierdzi, że ich uczelnia posiada regulacje dotyczące AI, lecz w praktyce ich wiedza na ten temat jest ograniczona. Co więcej, 35 proc. ankietowanych przyznaje, że nie wie nawet, czy może w ogóle korzystać z narzędzi AI w ramach swoich studiów. Luki w komunikacji pokazują wyraźnie, że uczelnie stoją przed wyzwaniem nie tylko technologicznym, ale i edukacyjnym – jak skutecznie przygotować studentów do świata, w którym AI staje się codziennym narzędziem pracy i nauki.

 AI wyzwaniem?

W raporcie wskazano, że wiele uczelni wciąż nie wie, czy traktować AI jako zagrożenie dla integralności akademickiej, czy wsparcie dla edukacji i nauki. Eksperci podkreślają w raporcie, że kluczowe działania wymagają podejścia systemowego – tak, aby sztuczna inteligencja mogła znaleźć właściwe miejsce w procesie kształcenia. Po pierwsze – edukacja powinna obejmować nie tylko studentów, ale również wykładowców. Konieczne są szkolenia, które pokażą, w jaki sposób sztuczna inteligencja może wspierać krytyczne myślenie, analizę danych czy rozwój kreatywności, zamiast być traktowana jedynie jako „droga na skróty”. Po drugie – uczelnie powinny wdrażać jasne i spójne regulacje, które rozróżniają między dozwolonym użyciem a nadużyciem AI, zamiast ograniczać się do nieprzejrzystych zakazów. Po trzecie – AI powinna stać się integralną częścią programów nauczania, zwłaszcza w takich obszarach jak zarządzanie, IT czy marketing, gdzie jej znaczenie już teraz jest szczególnie wyraźne.