Czy DSA przyniesie nowe przeglądarki? Jak nowe przepisy wpłyną na rynek cyfrowy

– W związku z poważnymi przypuszczeniami, że zagraniczni aktorzy ingerowali w rumuńskie wybory prezydenckie, korzystając z TikToka, dokładnie badamy, czy TikTok naruszył ustawę o usługach cyfrowych – o wszczętym wobec chińskiej firmy postępowaniu mówiła przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen.

W obliczu dominacji technologicznych gigantów spoza Europy, Unia Europejska coraz bardziej zdecydowanie dąży do osiągnięcia suwerenności cyfrowej. Jest to nie tylko odpowiedź na zagrożenia związane z kontrolą nad danymi czy bezpieczeństwem infrastruktury cyfrowej, ale także próba ustanowienia własnych standardów technologicznych, które odzwierciedlają europejskie wartości, takie jak przejrzystość, ochrona prywatności i poszanowanie dla praw użytkowników. Suwerenność cyfrowa to zatem wizja przyszłości, w której Europa może kontrolować swoje dane i innowacje, a także zabezpieczać interesy obywateli oraz państw członkowskich.

W dobie globalnej rywalizacji technologicznej, w której głównymi graczami są Stany Zjednoczone i Chiny, suwerenność cyfrowa staje się filarem unijnej polityki. Podczas gdy Stany Zjednoczone dominują w obszarze innowacji technologicznych, Chiny wykorzystują dane i rozwijają technologie w sposób, który często wiąże się z brakiem poszanowania podstawowych praw i zasad etycznych, Europa chce być “trzecim biegunem” – jednocześnie niezależnym, etycznym i innowacyjnym.

Już w 2021 roku Komisja Europejska ustaliła strategię “Cyfrowy kompas”, w ramach założeń której przewidziała kierunki rozwoju cyfryzacji i stworzyła plan budowania suwerenności przez odpowiednie - aktualnie po kolei wchodzące w życie - akty prawa unijnego. Zdecydowanie UE próbuje stawać w obronie praw podstawowych i proponować alternatywy dla nas - zwykłych użytkowników. Jak ma się to jednak do gigantów pokroju Google, dominujących rynki na całym świecie, dysponujących środkami na rozwój z którymi ciężko konkurować? Czy faktyczna suwerenność cyfrowa EU jest możliwa i co to oznacza dla międzynarodowych korporacji technologicznych?

Fundamenty cyfrowej suwerenności

W zakresie regulacji usług online na terytorium UE obowiązują już akty - szczególnie - Digital Services Act (DSA) i Digital Markets Act (DMA) wyznaczające nowe ramy, w których Unia buduje swoją niezależność cyfrową. W założeniu - w sposób spójny z wartościami traktatowymi. Tempo wprowadzania nowych, i często bardzo konkretnych obowiązków, krytykowane jest jednak szeroko, zwłaszcza przez biznes. Głównym powodem jest obawa, że nadmierna regulacja dodatkowo ograniczy konkurencyjność rynku europejskiego na tle światowym.

Barbara Stefanowicz

Foto: DSK Kancelaria

Prawodawcy unijni podkreślają jednak bezwzględną konieczność ochrony naszej prywatności i bezpieczeństwa wskazując, że ochrona praw podstawowych, choć w dzisiejszych czasach karkołomna, musi pozostawać priorytetem.

Wprowadzenie odpowiednich ram ma także wymiar polityczny – wskazuje na determinację Europy, by uniezależnić się od dominacji platform spoza UE. Unia pozostaje jedyną siłą polityczną rzeczywiście gotową do aktywnej walki z zagrożeniami związanymi z manipulacją treściami online, szczególnie w kontekście strategicznych procesów demokratycznych, takich jak wybory, ale też ochrona zdrowia.

Czy jednak faktycznie - tak jak zakłada Komisja - procedury i obowiązki z nowych aktów pozostawiają miejsce na stworzenie lokalnych, „wydzielonych” europejskich platform, będących przestrzenią na innowacje europejskie? W najbliższym czasie można spodziewać się wzrostu zainteresowania tym tematem, zwłaszcza w kontekście rosnącej nieufności wobec dominujących platform (jak TikTok), szczególnie w obliczu strategicznych dla demokracji liberalnych wydarzeń, takich jak procesy wyborcze, które wymagają najwyższego poziomu przejrzystości i bezpieczeństwa.

Zuzanna Karcz

Foto: DSK Kancelaria

Google, od lat lider w sektorze wyszukiwarek, dziś dysponuje ponad 90% rynku europejskiego (według Statcounter) i znajduje się pod rosnącą presją wynikającą z nowych unijnych regulacji. DSA i inne akty nakładają także na tę amerykańską korporację szczególne wymogi - np. dotyczące przejrzystości w działaniu algorytmów, czy reagowania na treści nielegalne. DSA rozszerza też ochronę użytkowników przed stosowaniem praktyk manipulacyjnych, takich jak dark patterns. Dark patterns to nieetyczne praktyki platform internetowych, wpływające w nieuświadomiony sposób na decyzje użytkowników, np. przez utrudnianie rezygnacji z subskrypcji czy ukrywanie kosztów. Przykłady dark patterns zaobserwowanych ostatnio w USA, obejmują m.in. wprowadzanie użytkowników w błąd przy zarządzaniu zgodami na przetwarzanie danych osobowych. DSA daje świetne narzędzia do ograniczania w Europie działalności podmiotów, które nie dostosują się do nowych regulacji - co realnie może pomóc stworzyć przestrzeń dla nowych (etyczniejszych?) graczy na rynku.

Europejska alternatywa dla znanych wyszukiwarek?

W tym kontekście należy przyjrzeć się inicjatywie European Search Perspective (EUSP), wspólnym projekcie niemieckiej Ecosii i francuskiego Qwanta, wyszukiwarek internetowych, o wpisujących się w założenia unijnej twin transition (tzw. podwójnej transformacji: cyfrowej i zielonej). Ecosia profiluje się jako wyszukiwarka sadząca drzewa, Qwant z kolei chce wyróżniać się na tle konkurencji swoim poszanowaniem dla prywatności użytkowników. Ich wspólnym celem jest stworzenie europejskiej wyszukiwarki, która będzie dostosowana do lokalnych potrzeb i wartości takich jak ochrona prywatności oraz przejrzystość. Projekt EUSP, planowany na 2025 rok, może stanowić alternatywę dla obecnych rozwiązań zdominowanych przez amerykańskich gigantów technologicznych, jednakże przy jednym założeniu: rosnących emocji społecznych Europejczyków, świadomych swoich praw w ramach funkcjonowania cyfrowego. Taka świadomość społeczna jednak nie jest oczywista.

EUSP jako pomysł biznesowy, bez kontekstu geopolitycznego, wydawałby się stracony: Unia Europejska wprost mówi o braku swojej konkurencyjności w obszarach cyfrowo-technologicznych. Zauważa się jednak coraz większą świadomość społeczną co do istniejących zagrożeń - wydarzenia związane z działalnością TikToka w Rumunii wyraźnie pokazują, że w świecie niepohamowanego rozwoju zagrożenia stają się coraz bardziej powszechne i poważne, a zatem unijne regulacje zdają się mieć coraz większe znaczenie. Komisja Europejska wszczęła postępowanie przeciwko TikTokowi, oskarżając platformę o naruszenie DSA poprzez algorytmiczne promowanie prorosyjskiego kandydata w wyborach prezydenckich w Rumunii. Brak odpowiedniego oznaczenia treści wyborczych i manipulacje treściami wzbudziły poważne obawy o zagraniczne ingerencje w procesy demokratyczne. Sprawa ta podkreśla jak kluczową rolę DSA może odegrać w regulowaniu platform cyfrowych i ochronie europejskich wartości.

To już trzeci taki przypadek, gdy uruchomiono procedurę administracyjną z DSA wobec TikToka, jednakże nigdy do tej pory naruszenie nie miało takiej wagi, by doprowadziło pośrednio do unieważnienia wyników wyborów. Takie zdarzenie z kolei może wpłynąć szeroko na spadek zaufania do platform, a w efekcie – potrzebę przeniesienia się na platformy osadzone w Unii Europejskiej, dające w pewnym chociaż zakresie gwarancję bezpieczeństwa.

Cyfrowa suwerenność jest kluczem do ochrony europejskich wartości w obliczu rywalizacji z globalnymi gigantami technologicznymi. Inwestycje w lokalne technologie, takie jak wyszukiwarki rozwijane w ramach EUSP, wpisują się w strategię budowania niezależności Europy. Akty takie jak DSA i DMA mogą pomóc Europie ograniczyć dominację obecnych liderów rynku.

AI Act i "Brussels Effect" jako narzędzia suwerenności cyfrowej UE

Unia Europejska, nie ogranicza się jedynie do regulacji DSA czy DMA. Akt o Sztucznej Inteligencji (AI Act) oraz tzw. dyplomacji przez sztuczną inteligencję (AI diplomacy) wpisują się w szerszy plan projektowania międzynarodowych standardów technologicznych, które odzwierciedlają wartości unijne. AI Act koncentruje się na regulacji systemów AI w obszarach wysokiego ryzyka, takich jak biometria, aby zapewnić ich zgodność z zasadami etyki i ochrony praw człowieka. Regulacje te wspierają rozwój technologii zgodnej z wartościami UE, jednocześnie wzmacniając pozycję Europy na arenie międzynarodowej (tzw. Brussels Effect).

W ramach dyplomacji technologicznej UE dąży do propagowania swoich standardów poza granicami Wspólnoty, przy jednoczesnym wsparciu dla rozwoju wewnętrznych innowacji. Perspektywa stworzenia realnego ośrodka naukowo-badawczego dla AI (nazywanego w kontekście wypowiedzi Ursuli von der Leyen, CERN for AI) zdaje się potwierdzać, że UE instytucjonalnie jest gotowa inwestować w duże projekty badawcze, promujące postęp naukowy oraz strategiczne interesy Wspólnoty.