Cyberprzemoc, AI i sześć kont społecznościowych. Świat polskich nastolatków ery smartfona

Eksperci z NASK w poniedziałek opublikowali najnowszą edycję raportu „Nastolatki”, który rysuje obraz cyfrowej codzienności dzieci i młodzieży, pozytywy i zagrożenia. Obraz ten stworzono na podstawie ankiet wśród młodzieży w przedziale od 13 do 17 lat oraz rodziców.

Większość nastolatków otrzymuje pierwszy smartfon i komputer z dostępem do internetu w wieku 9 i 10 lat (odpowiednio 41 proc. i 37 proc.). Jednak znaczna część miała kontakt z tymi urządzeniami wcześniej – do 8. roku życia smartfon posiadało już 40 proc. badanych, a komputer 25 proc. Dane te wskazują na wczesną cyfrową inicjację, szczególnie za pośrednictwem telefonu.

Raport NASK: Jak nastolatki korzystają z sieci

Nastolatki spędzają w internecie średnio aż 4 godziny i 59 minut w dni powszednie, nieco mniej w dni wolne. Choć młodzież najczęściej angażuje się w podobne aktywności online, sposób korzystania z internetu wyraźnie różni się w zależności od płci. Dziewczęta częściej niż chłopcy wybierają działania społeczne i emocjonalne, takie jak słuchanie muzyki (77 proc. vs. 63 proc.), komunikacja (62 proc. vs. 39 proc.) czy media społecznościowe (40 proc. vs. 28 proc.), natomiast chłopcy zdecydowanie częściej grają w gry online (70 proc. vs. 34 proc.). Różnice te wskazują na odmienne potrzeby i style obecności w środowisku cyfrowym. 58 proc. nastolatków deklaruje częste lub stałe korzystanie z internetu równolegle z innymi czynnościami. Najczęściej towarzyszy on jedzeniu (55 proc.), zasypianiu (50 proc.), nauce (45 proc.) i oglądaniu telewizji (43 proc.).

Nastolatki w 2024 r. posiadają średnio po 6,5 konta w mediach społecznościowych i poświęcają na korzystanie z nich średnio 3 godziny i 23 minuty w ciągu jednego dnia. Rodzice zaniżają nie tylko skalę obecności swoich nastoletnich dzieci na takich platformach, ale i w ogóle korzystania z internetu. – Jednym z najbardziej niepokojących aspektów badania jest przepaść między percepcją rodziców a rzeczywistością – ocenia Agnieszka Ładna, współautorka raportu i ekspertka NASK.

Dziewczęta korzystają z mediów społecznościowych intensywniej niż chłopcy (średnio 3 godziny i 49 minut dziennie w porównaniu do 2 godzin i 59). Widoczne są również wyraźne różnice w preferencjach dotyczących najczęściej używanych platform. Dziewczęta częściej wskazują na korzystanie z serwisów takich jak Pinterest, Instagram, Snapchat, TikTok oraz Messenger. Wśród chłopców większą popularnością cieszą się Discord, YouTube oraz Twitch.

Nastolatki często korzystają z nich również w szkole. W większości placówek istnieją regulacje dotyczące korzystania z urządzeń mobilnych – uczniowie i uczennice najczęściej deklarowali, że będąc w szkole, korzystają z internetu głównie na przerwach (45 proc.) bądź nie korzystają z niego w ogóle (14 proc.). W przypadku wykorzystania internetu podczas zajęć lekcyjnych nauczyciele najczęściej wskazują na jego zastosowanie w celu wyświetlania prezentacji (73 proc.) oraz odtwarzania filmów (62 proc.). Platforma, która pomaga w nauce i aktualnie jest najpopularniejsza wśród młodych ludzi (58 proc. wskazań), to Brainly.

Zagrożenia i słaba kontrola rodziców

Ponad jedna czwarta uczniów i uczennic (28 proc.) zadeklarowała, że doświadczyła przynajmniej jednej formy cyberataku (najczęściej włamania na konto), podczas gdy jedynie 13 proc. rodziców było świadomych wystąpienia takich problemów u swoich dzieci. Więcej niż co czwarty (28 proc.) nastolatek miał styczność z co najmniej jedną formą przemocy w internecie motywowaną cechami osobistymi, tożsamością lub przekonaniami. Wśród nastolatków deklarujących doświadczenie przemocy online co dziesiąty wskazuje na jej występowanie raz lub kilka razy w miesiącu, a 7 proc. – na częstotliwość cotygodniową lub codzienną. Z aktualnych badań wynika, że częściej niż co dziesiąty nastolatek spotkał się z osobą dorosłą poznaną w internecie. Tymczasem świadomości tego nie mają rodzice – 95 proc. rodziców twierdzi, że ich dziecko nie brało udziału w takiej sytuacji.

Nastolatkowie stykają się z pornografią w sieci. Około trzech na dziesięciu nastolatków deklaruje otrzymanie czyichś nagich lub półnagich zdjęć za pośrednictwem internetu. Jedna piąta (22 proc.) przyznała, że natrafiła w internecie na treści cechujące się wulgarnością, obscenicznością lub przedstawiające zachowania przemocowe. Większość nastolatków nie zna pojęcia deepfake – jedynie 28 proc. deklaruje jego znajomość. Pojawia się też kontakt z patostreamami czy tzw. challenge’ami. Średni wiek pierwszego kontaktu z treściami o charakterze pornograficznym wyniósł 11 lat i 3 miesiące. Spośród nastolatków, którzy kiedykolwiek mieli kontakt z treściami o charakterze pornograficznym, co trzeci ogląda je regularnie – codziennie lub kilka razy w tygodniu.

Rodzice częściej niż dzieci deklarują kontrolę dostępu do takich treści: 58 proc. dorosłych twierdzi, że monitoruje lub ogranicza dostęp, podczas gdy potwierdza to tylko 18 proc. nastolatków. Podobna rozbieżność między deklaracjami rodziców a percepcją nastolatków występuje w zakresie działań o charakterze profilaktycznym i kontrolnym dotyczącym korzystania z internetu. Zdecydowana większość rodziców (57 proc.) twierdzi, że ustala zasady, a potwierdza to tylko co piąty nastolatek (21 proc.). Najczęściej wskazywaną przez nastolatków formą regulacji korzystania z internetu, stosowaną przez rodziców i opiekunów, jest ustalanie maksymalnego czasu aktywności online.

Młodzież bierze się za AI. Pomoc czy zagrożenie?

W raporcie oceniono korzystanie przez nastolatków ze sztucznej inteligencji. Pozytywne nastawienie do AI jest wyraźnie częstsze wśród chłopców (61 proc.) niż dziewcząt (44). Wraz z wiekiem rośnie odsetek uczniów i uczennic pozytywnie oceniających AI. Większość nastolatków (70 proc.) ma doświadczenie w korzystaniu z narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, jednak tylko część używa ich regularnie. Codzienne korzystanie deklaruje 9 proc. badanych, a kolejne 21 proc. sięga po AI raz lub kilka razy w tygodniu.

Wśród nastolatków najczęściej używanym narzędziem AI jest ChatGPT, z którego korzysta 53 proc. respondentów i respondentek. Na drugim miejscu znalazł się CapCut (25 proc.), a trzecie zajęło Character AI (12 proc.). W podziale na płeć widoczne są wyraźne różnice w preferencjach. Chłopcy znacznie częściej niż dziewczęta korzystają z ChatGPT (62 proc. vs. 43 proc.). Z kolei dziewczęta częściej używają CapCut (31 proc. vs. 20 proc.) oraz Character AI (15 proc. vs. 9 proc.).