Jak otworzyć cyfrowy świat na neuroróżnorodność

Pojęcie neuroróżnorodności powstało w latach 90. za sprawą australijskiej socjolożki Judy Singer. Koncepcja wyrosła z terminu "bioróżnorodność", który promuje ochronę zróżnicowania gatunków, uznając ją za czynnik niezbędny dla zdrowego ekosystemu. Neuroróżnorodność adaptuje tę zasadę, kładąc nacisk na docenianie indywidualnych różnic w budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego. Dzięki temu, osoby o różnych sposobach przetwarzania informacji i poznawaniu świata mogą znaleźć akceptację i zrozumienie w społeczeństwie.

Osoby neurotypowe charakteryzuje rozwój neurologiczny, który przebiega w sposób uznawany za "typowy". Natomiast osoby, u których ten rozwój odstaje od normy, to osoby neuroAtypowe, określane także jako neuroróżnorodne. Szacuje się, że osoby neuroróżnorodne stanowią 15-20 % populacji. Do tej grupy zalicza się osoby w spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder; ASD), osoby z diagnozą zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit hyperactivity disorder, ADHD), czy osoby z zaburzeniami przetwarzania informacji (ang. information processing disorder; IPD), takimi jak dysleksja, dyskalkulia czy dysgrafia. Pod pojęciem neuroróżnorodności mogą również znaleźć się osoby z Zespołem Tourette'a oraz osoby z różnymi zaburzeniami psychicznymi.

Wpływ neuroróżnorodności na doświadczenia użytkownika

Osoby neuroróżnorodne mogą mieć odmienne doświadczenia w interakcji ze światem cyfrowym. Na przykład osoby z ADHD często borykają się z trudnościami w utrzymaniu skupienia uwagi i planowaniu swoich działań. Dla nich strona internetowa z kolorowymi reklamami może stanowić dodatkową przeszkodę w czytaniu tekstu. Wyskakujące reklamy są dystrakcjami dla wszystkich, ale osoby z deficytem uwagi muszą poświęcić więcej energii na radzenie sobie z takimi zakłóceniami. Z kolei osoby w spektrum autyzmu często doświadczają różnych nadwrażliwości sensorycznych, co oznacza, że odbierają bodźce z otoczenia intensywniej. Dlatego mogą preferować ciche miejsca, ponieważ głośne dźwięki mogą wywoływać u nich dyskomfort i ból. Trudności, które napotykają osoby neuroróżnorodne podczas korzystania z produktów i usług cyfrowych, można pogrupować na:

- Przeciążenie sensoryczne: Jasne kolory, migające światła, głośne dźwięki oraz zatłoczony układ funkcji w aplikacji lub na stronie internetowej mogą być przytłaczające dla osób z wrażliwością sensoryczną. Dla nich te bodźce mogą być nadmiernie pobudzające i utrudniające skupienie się lub komfortowe korzystanie z cyfrowej platformy.

- Przeciążenie poznawcze: Skomplikowane instrukcje, gęsto napisane informacje oraz konieczność wykonywania zadań w ograniczonym czasie mogą stanowić wyzwanie dla osób z trudnościami z koncentracją uwagi lub przetwarzaniem informacji. Dla tych osób trudno jest utrzymać uwagę na wielu szczegółach jednocześnie, co może prowadzić do frustracji i zmęczenia poznawczego.

- Trudności z kontrolą motoryczną: Osoby z dyspraksją lub zaburzeniami koordynacji ruchowej mogą mieć trudności z poruszaniem się po skomplikowanych interfejsach lub interakcją z ekranami dotykowymi. Dla nich precyzyjne kontrolowanie ruchów może być wyzwaniem, co utrudnia korzystanie z cyfrowych narzędzi.

- Dostępność informacji: Osoby z dysleksją mogą mieć trudności z czytaniem małych czcionek, słabym formatowaniem tekstu oraz niejasnym językiem. Dla nich istotne jest zapewnienie czytelności i przejrzystości tekstu, aby mogły swobodnie przyswajać informacje z cyfrowych treści.

Neuroinkluzywne projektowanie cyfrowe

Projektowanie włączające UX (User Experience) to proces tworzenia produktów czy usług, który opiera się na dogłębnym zrozumieniu potrzeb i umiejętności użytkownika.

Neuroinclusive Design, czyli neuroinkluzywne projektowanie skupia się na tworzeniu rozwiązań dostosowanych dla osób neuroróżnorodnych. Warto zaznaczyć, że uwzględnianie neuroróżnorodności w cyfrowym projektowaniu tworzy bardziej dostępne miejsca online dla wszystkich użytkowników – w tym osób starszych czy osób z wadami wzroku, ponieważ neuroinkluzywne cyfrowe interfejsy są po prostu intuicyjne i proste w użyciu.

O czym warto pamiętać przy neuroinkluzywnym projektowaniu?

1. Prostota

Osoby neuroróżnorodne preferują proste, zwięzłe i łatwe do zrozumienia treści, jak np. pisanie w stronie czynnej, nie biernej. Łatwiej jest zrozumieć zdanie: „Ala nakarmiła kota” niż „Kot został nakarmiony przez Alę”.

Warto unikać żargonu oraz rozbijać tekst na krótkie akapity. Małe porcje tekstu są łatwiej przyswajane, a doczytanie rozdziału do końca daje szybką gratyfikację – wydziela się dopamina, czyli neuroprzekaźnik odpowiadający za uwagę i motywację.

Interaktywne elementy powinny być projektowane w taki sposób, aby jednoznacznie wskazywały swoją funkcjonalność ("wyglądały na klikalne"), co zmniejsza niepewność i wahanie użytkowników. Te elementy (przyciski, linki) powinny mieć większy obszar trafienia, co pozwoli na łatwe najechania na nie myszką. To także poprawi zwinność osób z trudnościami w zakresie umiejętności motorycznych. Dla nich łatwiej jest, gdy elementy są większe i bardziej wyraźne, co przekłada się na bardziej płynne i efektywne korzystanie z interaktywnych funkcji cyfrowych.

2. Typografia

Polecane jest korzystanie z pisma bezszeryfowego, które ułatwia rozróżnianie podobnych do siebie liter takich jak d i b czy p i q. Polecane czcionki to np. Arial, Verdana, Open Sans oraz Lato.

Istnieje też specjalna czcionka dla osób z dysleksją. Nazywa się Dyslexie i stworzył ją Christian Boer, projektant graficzny z dysleksją (https://dyslexiefont.com/en/).

Kolejna rzecz ułatwiająca czytanie to Bionic Reading, którego

celem jest prowadzenie oczu przez sztuczne punkty fiksacyjne.

To powoduje, że czytelnik skupia się tylko na pogrubionych,

pierwszych literach wyrazu, a mózg uzupełnia resztę. Mózg może

czytać szybciej niż oczy, więc zasadniczo zmniejszając liczbę liter, na które oko musi patrzeć, można czytać szybciej, zachowując

pełny kontekst.

(tekst zmieniony w aplikacji: https://app.bionic-reading.com/)

BionicReading jest dostępny jako aplikacja, w której możemy przerobić wklejony przez nas tekst. Istnieje również rozszerzenie do przeglądarki Google Chrome, które zmienia tekst danej strony, a dla programistów przygotowane są gotowe interfejsy programowania (API, Application Programming Interface).

3. Kolorystyka

Paleta kolorów dostosowana dla osób neuroróżnorodnych obejmuje stonowane odcienie, które sprzyjają komfortowi wizualnemu. Jasne i intensywne barwy mogą być zbyt pobudzające dla ich systemu poznawczego. Niemniej jednak, istotne jest wprowadzenie kontrastu, który ułatwia czytanie prezentowanych informacji. Zbyt duże natężenie światła lub nadmierny kontrast mogą utrudniać zrozumienie treści. Dlatego warto umożliwić regulację kontrastu i jasności strony, ponieważ te potrzeby mogą znacząco się różnić u poszczególnych osób.

Szczegółowe standardy dostępności stron internetowych można znaleźć tutaj: https://www.w3.org/WAI/standards-guidelines/wcag/

Projektanci mogą również wykorzystywać tzw. „puste miejsce” (white space) – to odstępy pomiędzy elementami w projekcie (strony internetowej, bilbordu, opakowań itd.). Na stronach internetowych, white space pomaga w wyznaczaniu hierarchii wizualnej między różnymi elementami interfejsu użytkownika (User Interface, UI), a także prowadzi użytkownika do kluczowych treści. Czysta przestrzeń odpowiada za poprawę czytelności tekstu.

4. Personalizacja

Warto umożliwić odbiorcom samodzielne dostosowanie strony internetowej do ich preferencji i potrzeb. Użytkownik może regulować rozmiar czcionki (lub wybierać spośród różnych rodzajów czcionek), zmieniać schemat kolorów (np. przełączając się między trybem jasnym a trybem ciemnym/nocnym oraz dostosowując kontrast), a także kontrolować szybkość animacji. Dodatkowo, istotne jest zapewnienie opcji wyłączenia migających elementów oraz dźwięków, aby zwiększyć dostępność dla osób z różnymi preferencjami sensorycznymi.

Jeśli to możliwe, warto dostarczać materiały w różnych równoległych formatach. Niektórzy preferują czytanie tekstu, podczas gdy inni lepiej przyswajają informacje za pomocą nagrań audio lub filmów wideo. Dzięki temu każdy użytkownik może wybrać formę prezentacji, która najlepiej odpowiada jego indywidualnym preferencjom i potrzebom.